LOZAN KONFERANSININ NEDEN OLDUĞU DARGINLIK
Lozan’a
gidecek murahhaslar heyetimize benim başkanlık etmemi istiyorlardı. Ben
ise, karşımıza gelecek olan devletlerin murahhas heyetlerine hariciye
vekilleri başkanlık ettiğinden, bizim de aynı şekilde bu işe Hariciye
Vekilimiz Yusuf Kemal (Tengirşek) Bey’i memur etmemizi muvafık
buluyordum. Fakat Yusuf Kemal Bey, başkan olarak gittiğim taktirde bana
refakat edebileceğini ileri sürerek, bu vazifeyi kabul etmedi.
Yusuf
Kemal Bey’in rahatsızlığı sebebiyle istifası üzerine, Hariciye
Vekâletine getirilen İsmet Paşa, murahhas heyeti başkanı olarak Lozan’a
gidince, müzakereler esnasında ne suretle olursa olsun müşkülâta maruz
kaldığı anlarda, hükûmet reisi olarak benden, mütalaa ve fikir sorar,
ben de vekil arkadaşlarla, ekseriya Mustafa Kemal Paşa ile de istişare
ederek, kendisine takip edeceği hattı hareketi bildirirdim. Lozan
Konferansı işte bu şekilde çalışarak, belli başlı davalarımız üzerinde
tartışmalar sahne olurken, günün birinde İsmet Paşa’nın birtakım
mülâhazalarla ve belki de orada maruz kaldığı sıkıntılı vaziyetlerin
tesiriyle, huzursuzluklar göstererek, hükümetle bazı anlaşmazlıklara yol
açtığı görüldü. İsmet Paşa bilhassa, hükümetten sorduğu şeylere,
sıkışık durumlarda istediği talimata, bizim pek geç cevap vererek,
kendisini müşkül vaziyetlere soktuğumuzdan şikâyet ediyordu. Bu
şikâyetlerini bazan, doğrudan doğruya Mustafa Kemal Paşa’ya yapıyordu.
Hâlbuki ona çektiği telgraflar da -şifre yalnız hükümet reisinde
bulunduğundan- benden geçiyordu.
Rauf Orbay