BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLILAR
AŞIK PAŞAZADE
Bu eser, niteliği bakımından,
anonim ‘Tevârih âl-i Osman’lardan pek farklı değildir. Orta sınıf halk ve
özellikle askerî topluluklar arasında okunmak için, bir çeşit halk destanı
şeklinde ve halk dili ile, arada bir nazım parçalarını da içermek üzere,
yazılan bütün bu gibi tarihî eserler, XV. asrın son yarısında pek çoğalmıştı.
İlk yazılışları daha önceki zamanlarda olan ve sonradan bilinmeyen yazıcılar
tarafından, zaman zaman yapılan eklerle, yakın yıllara doğru ilerletilen bu
eserlerin, en çok Rumeli’deki askerî sınıfların ve serhat halkının
psikolojisine göre yazıldığı görülür. Derviş Ahmed, eserini meydana getirmek
için, hem bu gibi eski anonimlerden yararlanmak ve hem de duyup gördüklerini
onlara eklemiştir. Böylece meydana gelen eser, yalnız bir kronik olarak değil,
o asırda hâlâ yaşayan derviş-gazilerin, yani mutasavvıf ve mücahit topluluğun,
görüşlerini yansıtan psikolojik bir belge olarak da, çok önemlidir. Osmanlı
hükümdarlarını derviş-gazi olarak gösteren, Osmanlı devletinin kuruluşunda
gâzî, ahî, aptal (derviş) ve bacıların (kadın derviş kuruluşları) rollerini
kuvvetle belirten bu eserin çizmek istediği genel levhanın, ana hatları
bakımından, tarihî realiteye çok uygun olduğu, yeni incelemelerle ve yeni yeni
ortaya çıkan belgelerle daha iyi anlaşılmaktadır.
Ord. Prof. M. Fuad
Köprülü